W Polsce trwają prace nad wprowadzeniem krajowego systemu kaucyjnego. Prawdopodobnie od stycznia 2025 roku klienci będą mogli zwracać puste opakowania wykonane ze szkła, plastiku czy metalu bezpośrednio w sklepie lub skorzystać z samoobsługowych maszyn. W zamian otrzymają zwrot kaucji, która wcześniej zostanie doliczona do produktu. Podobne systemy, bazujące na standardach GS1, działają z powodzeniem w wielu krajach Europy. Innowacyjne na polskim rynku rozwiązanie – EKOmat – testowała sieć Żabka w projekcie pilotażowym Maas Loop oraz GS1 Polska.
Maszyny revendingowe DRS: jak to działa?
Systemy depozytowo-kaucyjne, znane jako DRS (ang. deposit return scheme), to sprawdzony od lat sposób na zwiększenie poziomu recyklingu i zmniejszenie ilości odpadów. „Sercem” systemu są maszyny revendingowe (ang. reverse vending machine, RVM), które przyjmują opakowanie i zwracają kaucję. Bazują one w większości na standardach GS1, które pozwalają zidentyfikować nie tylko rodzaj opakowania, ale także lokalizację konkretnej maszyny, pozwalają też zarządzać danymi producenta, dystrybutorów i podmiotów odpowiedzialnych za recykling.
Podobne systemy działają w wielu państwach europejskich: w Chorwacji, Danii, Estonii, Finlandii, Holandii, Islandii, na Litwie, w Niemczech, Norwegii i Szwecji. W ostatnich latach systemy bazujące na maszynach revendingowych zaczęły się pojawiać u naszych sąsiadów: Słowaków czy Białorusinów. Z kolei Austria, Francja, Łotwa, Wielka Brytania, podobnie jak Polska, pracują nad wdrożeniem swojego systemu kaucyjnego.
Polska zwiększa poziom recyklingu
W lipcu 2023 roku Sejm przegłosował ustawę, która umożliwi wprowadzenie systemu depozytowo-kaucyjnego także w Polsce. Obejmie on jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 litrów (np. woda, sok, nektar), szklane opakowania wielokrotnego użytku na napoje o pojemności do 1,5 litra oraz puszki metalowe o pojemności do 1 litra.
Głównym celem ustawy jest zwiększenie poziomu recyklingu oraz ograniczenie zaśmiecenia środowiska. Unijne przepisy nakładają na Polskę konkretne obowiązki – do 2025 roku 65% odpadów opakowaniowych ma podlegać recyklingowi, a do 2030 aż 90% butelek wykonanych z tworzyw sztucznych ma być odzyskiwanych. Na razie do selektywnej zbiórki i późniejszego zagospodarowania trafia mniej niż 40% opakowań. Wyprzedzają nas tutaj nie tylko Skandynawowie czy Niemcy, ale także Litwini – nasi wschodni sąsiedzi odzyskują już 90% opakowań!
Projekt pilotażowy „EKOmaty”: w roli głównej GTIN i GLN
GS1 Polska jest partnerem projektu pilotażowego, w którym działa wspólnie z siecią Żabka Polska oraz firmą Maas Loop, producentem EKOmatów – inteligentnych koszy do recyklingu.
Rozwiązanie wykorzystuje dwa kluczowe identyfikatory GS1 – GTIN i GLN. Numer GTIN pozwala pobrać z bazy eProdukty podstawowe informacje o produktach, potwierdzając m.in. legalność przypisanego numeru GTIN. Z kolei GLN umożliwia identyfikację lokalizacji konkretnego EKOmatu.
Ponad 75% butelek PET z powrotem w obiegu
EKOmaty stanęły w ciągu ostatnich miesięcy w Warszawie, Poznaniu i Bydgoszczy. W tym ostatnim mieście, we wszystkich 120 sklepach Żabka klienci sieci mieli możliwość oddawania jednorazowych opakowań po napojach bezpośrednio u sprzedawców lub w EKOmatach. Do programu pilotażowego przystąpił nawet bydgoski urząd miasta!
Pilotaż trwał 6 miesięcy i w efekcie udało się zebrać prawie 1 mln butelek PET, czyli ponad trzy czwarte opakowań PET wprowadzonych do obrotu w czasie trwania testu w Bydgoszczy. Do recyklingu w EKOmatach trafiło także ponad 350 tys. metalowych puszek.
KOMENTARZ EKSPERTA
Hanna Walczak, menedżer ds. wdrożeń standardów GS1 w GS1 Polska
„Wierzymy, że przejście na gospodarkę cyrkularną nie wymaga skomplikowanych innowacji. Wystarczy skorzystać ze sprawdzonych rozwiązań, które z powodzeniem funkcjonują w innych krajach od wielu lat. Razem z naszymi partnerami dążymy do opracowania rozwiązania, które każdy detalista w kraju, bez względu na skalę działalności, będzie mógł łatwo wdrożyć oraz zintegrować z innymi systemami. Jedną z naszych inicjatyw jest okrągły stół na rzecz DRS w Polsce. Zorganizowaliśmy go pod koniec września 2023 roku. Chcemy w ten sposób zachęcić interesariuszy systemu kaucyjnego do wspólnego wypracowania rozwiązania technicznego dla polskich operatorów. Chcemy, żeby w naszym kraju powstała platforma dialogu, która umożliwi wymianę pomysłów, opinii i najlepszych praktyk w obszarze recyklingu opakowań. ”
